खेळपट्टीवर बऱ्यापैकी गवत, बाकीचे मैदान लुसलुशीत हिरवळीने भरलेले. वातावरण चांगल्यापैकी थंडगार आणि आभाळ काळ्या ढगांनी भरलेले!! असे वातावरण वेगवान गोलंदाजाच्या दृष्टीने पर्वणी असते. हातातील नवीन, चकचकीत लाल चेंडूची करमत दाखवायला यापेक्षा वेगळ्या वातावरणाची अजिबात गरज नसते. फलंदाजाची खरी कसोटी अशा वेळी लागते. गोलंदाज ताजेतवाने असतात. मला तर अशा वेळी गोलंदाजी करणारे गोलंदाज, हे भक्षाच्या शोधात निघालेल्या चित्त्यासारखे वाटतात. दुसऱ्या बाजूने विचार केला तर अशाच वेळी गोलंदाजाला आपल्या भावनांवर काबू ठेऊन, आलेल्या फलंदाजाच्या वैगुण्याची ओळख ठेऊन, आडाखे बांधणे आवश्यक वाटते. एकतर सलामीला फलंदाजी करणे, हेच मोठे आव्हान असते. खेळपट्टीचा केवळ "अंदाज" असतो आणि तो देखील त्या खेळाडूच्या अनुभवाच्या जोरावर बांधलेला!! इथे तर खेळपट्टीवर चांगल्यापैकी गवत आहे म्हणजे चेंडू अंगावर येणार,तो भयानक वेगाने आणि त्याचा "स्विंग" कसा आणि किती होणार, याचा देखील अंदाज केलेला!! क्रिकेट हा खेळ फसवा असतो, तो इथे. खेळपट्टीवरून चेंडू किती वेगाने आपल्याकडे येईल, किती "बाउन्स" घेईल. कशा प्रकारे "स्विंग" होईल, याबाबत कसलेच ठाम ठोकताळे मांडता येणे केवळ अशक्य!!
खरेतर चेंडू "स्विंग" होतो म्हणजे काय होतो? हवेतील आर्द्रता आणि चेंडूचा वेग, याचे गणित मांडून, चेंडू हवेतल्या हवेत किंचीत "दिशा" बदलून, फलंदाजाकडे येतो!! इथे एक बाब ध्यानात घ्यावीच लागेल, वेगवान गोलंदाज, म्हणजे कमीत कमी १४० कि. मी. वेगाने फेकलेला चेंडू. अर्थात, हवेत स्विंग होणारा चेंडू, खेळपट्टीवर टप्पा पडल्यावर देखील आणखी थोडा "आत" किंवा "बाहेर" जाऊ शकतो आणि इथे भलेभले फलंदाज गडबडून जातात आणि यातून कुठलाही फलंदाज आजतागायत कायम स्वरूपी वर्चस्व गाजवू शकलेला नाही!!
अर्थात, चेंडू कसा स्विंग करायचा याचे देखील शास्त्र आहे. चेंडूची शिवण दुसऱ्या आणि तिसऱ्या बोटांमध्ये ठेऊन, चेंडू टाकताना आपला हात, स्लीपच्या क्षेत्ररक्षकाच्या दिशेने न्यायचा. अर्थात, हा झाला पुस्तकी नियम आणि या नियमानुसार, याला "आउट स्विंग" म्हटले जाते. "इन स्विंग" अर्थात नावानुसार वेगळ्या पद्धतीने टाकला जातो. चेंडूची शिवण आडव्या प्रकारे तळहातात पकडून, हात "लेग स्लीप"च्या दिशेने न्यायचा आणि सोडायचा. "आउट स्विंग" हा खेळायला अतिशय कठीण, असे मानले जाते आणि याचे प्रमुख कारण म्हणजे, अशा प्रकारचा चेंडू खेळताना, Bat ची कड घेऊन, चेंडू, झेलाच्या स्वरुपात क्षेत्ररक्षकाच्या हातात विसावू शकतो किंवा विकेट कीपरच्या ग्लोव्हजमध्ये!!
बाबतीत वेस्ट इंडीजचा, मायकेल होल्डिंग हा आदर्श गोलंदाज ठरावा. १९७५ साली आंतरराष्ट्रीय स्तरावर पदार्पण केलेला हा गोलंदाज, अल्पावधीत फलंदाजाचा कर्दनकाळ ठरला. त्यावेळी, त्याचा वेग केवळ अविश्वसनीय होता. विशेषत: इंग्लंडच्या थंडगार वातावरणात तर त्याच्या गोलंदाजीला तेज धार यायची. हुकमी स्विंग करण्यात, हातखंडा!! ताशी १५० कि.मी. वेगाने चेंडू टाकताना, केवळ मनगटाच्या हालचालीत किंचित बदल करून, चेंडूला अप्रतिम दिशा द्यायचा. एक उदाहरण देतो. इंग्लंडचा बॉयकॉट हा, तंत्राच्या बाबतीत अतिशय काटेकोर असा सलामीचा फलंदाज होता. १९७७ च्या वेस्टइंडीज दौऱ्यात, त्यावेळी, रॉबर्ट्स, होल्डिंग, क्रोफ्ट आणि गार्नर ही चौकडी भलतीच फॉर्मात होती आणि त्यांनी त्यावेळेस इंग्लंडला "त्राहीभगवान" करून सोडले होते. अशाच एका सामन्यात, होल्डिंगनेबॉयकॉटला त्रिफळाचीत केले, तो चेंडू कायमचा स्मरणात राहील असा होता. हवेत गारवा होता आणि होल्डिंग नव्या गोलंदाजी करायला आला. विकेट गेली, तो चेंडू नीट बघता, त्यातील "थरार" अनुभवता येईल.
होल्डिंगने तसा नेहमीच्या शैलीत चेंडू टाकला आणि त्याचा टप्पा, किंचित पुढे टाकला. बॉयकॉटने चेंडूची दिशा ओळखून, किंचित पाय पुढे टाकला आणि चेंडू थोपवण्याचा प्रयत्न केला. त्याला वाटले, चेंडू बहुदा "इन स्विंग" होईल आणि त्यानुसार त्याने हातातली bat किंचित तिरपी करून, चेंडूच्या रेषेत आणायचा प्रयत्न केला परंतु. एकाच शैलीत दोन्ही स्विंग टाकण्याच्या कलेत वाकबगार असलेल्या होल्डिंगने, तो चेंडू, "आउट स्विंग" केला आणि Bat व pad मध्ये किंचित "फट" राहिली आणि चेंडू त्यातून आत गेला आणि यष्ट्या उध्वस्त झाल्या!! प्रथम कुणालाच काही समजले नाही आणि जेंव्हा समजले तेंव्हा, केवळ बॉयकॉटच नव्हे तर वेस्टइंडीज मधील सगळे खेळाडू केवळ चकित झाले. आजही, ही delivery क्रिकेट इतिहासातील 'अजरामर" delivery मानली जाते.
आता यात नेमके काय घडले? चेंडूचा वेग तर अवाक करणारा नक्कीच होता परंतु जेंव्हा तुम्ही आंतरराष्ट्रीय स्तरावर खेळता तेंव्हा चेंडूचा वेग, ही बाब जरी लक्षणीय असली तरी फार काळ कुतूहलाची बाब ठरत नाही. खरी गंमत होती, चेंडूचा असामान्य स्विंग!! चक्क, चेंडू "स्पिन" व्हावा, त्या अंशात आत वळला आणि फलंदाजाचा अंदाज, पूर्णपणे फसला!! क्रिकेट खेळात, वेगवान गोलंदाजीचा सामना करणे, किती अवघड असते आणि जो फलंदाज त्यात यशस्वी होतो, त्यालाच खरी मान्यता मिळते. याचा अर्थ स्पिनर्सना काहीच किंमत नाही, असे नव्हे पण त्याबद्दल पुढे कधीतरी.
खरेतर चेंडू "स्विंग" होतो म्हणजे काय होतो? हवेतील आर्द्रता आणि चेंडूचा वेग, याचे गणित मांडून, चेंडू हवेतल्या हवेत किंचीत "दिशा" बदलून, फलंदाजाकडे येतो!! इथे एक बाब ध्यानात घ्यावीच लागेल, वेगवान गोलंदाज, म्हणजे कमीत कमी १४० कि. मी. वेगाने फेकलेला चेंडू. अर्थात, हवेत स्विंग होणारा चेंडू, खेळपट्टीवर टप्पा पडल्यावर देखील आणखी थोडा "आत" किंवा "बाहेर" जाऊ शकतो आणि इथे भलेभले फलंदाज गडबडून जातात आणि यातून कुठलाही फलंदाज आजतागायत कायम स्वरूपी वर्चस्व गाजवू शकलेला नाही!!
अर्थात, चेंडू कसा स्विंग करायचा याचे देखील शास्त्र आहे. चेंडूची शिवण दुसऱ्या आणि तिसऱ्या बोटांमध्ये ठेऊन, चेंडू टाकताना आपला हात, स्लीपच्या क्षेत्ररक्षकाच्या दिशेने न्यायचा. अर्थात, हा झाला पुस्तकी नियम आणि या नियमानुसार, याला "आउट स्विंग" म्हटले जाते. "इन स्विंग" अर्थात नावानुसार वेगळ्या पद्धतीने टाकला जातो. चेंडूची शिवण आडव्या प्रकारे तळहातात पकडून, हात "लेग स्लीप"च्या दिशेने न्यायचा आणि सोडायचा. "आउट स्विंग" हा खेळायला अतिशय कठीण, असे मानले जाते आणि याचे प्रमुख कारण म्हणजे, अशा प्रकारचा चेंडू खेळताना, Bat ची कड घेऊन, चेंडू, झेलाच्या स्वरुपात क्षेत्ररक्षकाच्या हातात विसावू शकतो किंवा विकेट कीपरच्या ग्लोव्हजमध्ये!!
बाबतीत वेस्ट इंडीजचा, मायकेल होल्डिंग हा आदर्श गोलंदाज ठरावा. १९७५ साली आंतरराष्ट्रीय स्तरावर पदार्पण केलेला हा गोलंदाज, अल्पावधीत फलंदाजाचा कर्दनकाळ ठरला. त्यावेळी, त्याचा वेग केवळ अविश्वसनीय होता. विशेषत: इंग्लंडच्या थंडगार वातावरणात तर त्याच्या गोलंदाजीला तेज धार यायची. हुकमी स्विंग करण्यात, हातखंडा!! ताशी १५० कि.मी. वेगाने चेंडू टाकताना, केवळ मनगटाच्या हालचालीत किंचित बदल करून, चेंडूला अप्रतिम दिशा द्यायचा. एक उदाहरण देतो. इंग्लंडचा बॉयकॉट हा, तंत्राच्या बाबतीत अतिशय काटेकोर असा सलामीचा फलंदाज होता. १९७७ च्या वेस्टइंडीज दौऱ्यात, त्यावेळी, रॉबर्ट्स, होल्डिंग, क्रोफ्ट आणि गार्नर ही चौकडी भलतीच फॉर्मात होती आणि त्यांनी त्यावेळेस इंग्लंडला "त्राहीभगवान" करून सोडले होते. अशाच एका सामन्यात, होल्डिंगनेबॉयकॉटला त्रिफळाचीत केले, तो चेंडू कायमचा स्मरणात राहील असा होता. हवेत गारवा होता आणि होल्डिंग नव्या गोलंदाजी करायला आला. विकेट गेली, तो चेंडू नीट बघता, त्यातील "थरार" अनुभवता येईल.
होल्डिंगने तसा नेहमीच्या शैलीत चेंडू टाकला आणि त्याचा टप्पा, किंचित पुढे टाकला. बॉयकॉटने चेंडूची दिशा ओळखून, किंचित पाय पुढे टाकला आणि चेंडू थोपवण्याचा प्रयत्न केला. त्याला वाटले, चेंडू बहुदा "इन स्विंग" होईल आणि त्यानुसार त्याने हातातली bat किंचित तिरपी करून, चेंडूच्या रेषेत आणायचा प्रयत्न केला परंतु. एकाच शैलीत दोन्ही स्विंग टाकण्याच्या कलेत वाकबगार असलेल्या होल्डिंगने, तो चेंडू, "आउट स्विंग" केला आणि Bat व pad मध्ये किंचित "फट" राहिली आणि चेंडू त्यातून आत गेला आणि यष्ट्या उध्वस्त झाल्या!! प्रथम कुणालाच काही समजले नाही आणि जेंव्हा समजले तेंव्हा, केवळ बॉयकॉटच नव्हे तर वेस्टइंडीज मधील सगळे खेळाडू केवळ चकित झाले. आजही, ही delivery क्रिकेट इतिहासातील 'अजरामर" delivery मानली जाते.
आता यात नेमके काय घडले? चेंडूचा वेग तर अवाक करणारा नक्कीच होता परंतु जेंव्हा तुम्ही आंतरराष्ट्रीय स्तरावर खेळता तेंव्हा चेंडूचा वेग, ही बाब जरी लक्षणीय असली तरी फार काळ कुतूहलाची बाब ठरत नाही. खरी गंमत होती, चेंडूचा असामान्य स्विंग!! चक्क, चेंडू "स्पिन" व्हावा, त्या अंशात आत वळला आणि फलंदाजाचा अंदाज, पूर्णपणे फसला!! क्रिकेट खेळात, वेगवान गोलंदाजीचा सामना करणे, किती अवघड असते आणि जो फलंदाज त्यात यशस्वी होतो, त्यालाच खरी मान्यता मिळते. याचा अर्थ स्पिनर्सना काहीच किंमत नाही, असे नव्हे पण त्याबद्दल पुढे कधीतरी.
No comments:
Post a Comment