Clive Lloyd

मुंबईत नव्याने झालेले *वानखेडे स्टेडियम*! खेळपट्टी कशी असेल याची सुतराम कल्पना नाही कारण जिथे हे स्टेडियम नव्याने बांधले आहे तिथे खेळपट्टी देखील नव्यानेच तयार केली असणार. वेस्टइंडीज संघाची पुनर्बांधणी सुरु होती. ग्रीनिज,रिचर्ड्स सारखे खेळाडू हळूहळू आपला दबदबा सिद्ध करण्याच्या प्रयत्नात होते. अँडी रॉबर्ट्सने आपले कर्तृत्व याच १९७४/७५ च्या मालिकेत सिद्ध केले होते. खरतर संघात *फ्रेड्रिक्स* आणि *लॉइड* हेच खऱ्याअर्थी अनुभवी खेळाडू होते. या पार्श्वभूमीवर या मालिकेतील शेवटचा सामना वानखेडे स्टेडियमवर सुरु झाला. दूरदर्शनवर सामन्याचे लाईव्ह चित्रीकरण होणार म्हणून शाळांनी देखील पहाटेचे वर्ग ठेवले होते. माझ्या घरी नुकताच टीव्ही आला होता आणि तेंव्हा मला वाटतं, आजूबाजूच्या परिसरात टीव्ही फारसे नसल्याने, माझ्या घरात मित्रांची रीघ लागली होती. लॉइडने नाणेफेक जिंकली आणि फलंदाजी स्वीकारली. याच काळात आपल्या फिरकी गोलंदाजांनीं अपालाजगभर दबदबा निर्माण केला होता. याही मालिकेत त्याचे प्रत्यंतर मिळाले होते. *बेदी* आणि *चंद्रशेखर* ही नावे घरोघर कौतुकाने घेतली जात होती. सलामीचा फलंदाज - फ्रेड्रिक्स तर कमालीच्या वेगाने धावा जमवत होता. अर्थात हळूहळू बेदीने आपली जादू दाखवायला सुरवात केली आणि पहिले काही बळी मिळवले. अशाच वेळी लॉईड मैदानावर अवतरला!! ६ फुटापेक्षा जास्त उंची,शरीराने अत्यंत काटक, चालताना पाठीला किंचित बाक देऊन चालायची सवय. तोपर्यंत लॉईडने आपले नाणे खणखणीत वाजवले असल्याने, एकूणच मैदानावर त्याचे अस्तित्व जाणवत होते. सुरवात हळू केली.मला वाटतं स्वतः:च्या ७,८ धावा झाल्या असताना, बेदीने स्वतःच्या गोलंदाजीवर लॉइडचा झेल सोडला!! लॉइडचा झेल सोडणे म्हणजे काय असते,याचे प्रत्यंतर पुढे ४,५ तास बघायला मिळाले. निर्दय कत्तल म्हणजे काय याचा वस्तुपाठ होता. भारतीय गोलंदाजीचा पालापाचोळा करून लॉइडने २४२ धावांची खेळी सजवली. आम्ही मित्र तर केवळ नाईलाज म्हणून ते *झोडपणे* बघत होतो. लॉइडने एकहाती सामना आपल्या ताब्यात घेतला. इतके दिवस या फलंदाजांचा *महिमा* फक्त ऐकून होतो, वर्तमानपत्रात वाचीत होतो पण आक्रमक खेळी कशी असते, याचे रोकडे उदाहरण, त्या दिवशी वानखेडे स्टेडियमवर बघायला मिळाले. एकाही गोलंदाजाला दया दाखवली नव्हती. अर्थात हा सामना आणि मालिका, वेस्टइंडीजने खिशात टाकली. लॉईडची ही खेळी आजही माझ्या मनात ताजी आहे. लॉइड तेंव्हाही आणि नंतरही वेस्टइंडीज संघाचा अविभाज्य भाग होता. आपण रिचर्ड्सचे अफाट कौतुक करतो आणि ते योग्यच आहे. परंतु एक मुद्दा विचारात घेणे आवश्यक आहे. सलामीला पूर्वी फ्रेड्रिक्स-ग्रीनिज आणि खाली कालिचरण/गोम्स व लॉइड अशी खंदी फळी असल्याने, रिचर्ड्सला मोकळे रान मिळत होते. असे कितीतरी सामने दाखवता येतील, जिथे रिचर्ड्स अपयशी झाला आणि इतरांनी फलंदाजी सावरून घेतली. अर्थात प्रचंड वेगवान ताकदीचा गोलंदाजीचा ताफा तेंव्हा कायम मदतीला होता, हे आणखी त्या संघाचे वैशिष्ट्य म्हणता येईल. परंतु लॉइड हा कायम वेस्टइंडीज संघाचा आधारस्तंभ होता, हे मान्यच करायला लागेल. भारतीय फिरकी संघाची जवळपास दहशत पसरलेली असताना, लॉइड संघात आहे, ही भावना,या संघाला तारून न्यायची. हातात प्रचंड वजनाची बॅट, आणि कुठलीही गोलंदाजी फोडून काढण्याचा आत्मविश्वास. तो खेळपट्टीवर आहे, याचेच दडपण जगातील यच्चयावत गोलंदाजांना यायचे. सामना एकहाती फिरवून द्यायची ताकद मनगटात होती. लॉइड नुसताच फलंदाज नव्हता, वेस्टइंडीज संघ म्हणजे छोट्या देशांचा समुच्चय, त्यांना लॉइडने शिस्त लावली, संघ *घडवला*!! बरेचजण म्हणतात, त्या संघात सगळेच गुणवंत खेळाडू होते, हा आरोप मान्य पण त्यांची गुणवत्ता हेरून, त्यांना संघात स्थिर करून घेण्याचे काम, एक कर्णधार म्हणून लॉईडला श्रेय द्यायला लागेल. लॉइड नुसताच फलंदाज नव्हता, कुशल संघटक नव्हता तर, विशेषतः *कव्हर* किंवा *मिड ऑफ* इथला क्षेत्ररक्षणाचा वाघ होता, पुढे वयोमानानुसार तो स्लिपमध्ये उभा राहायला लागला आणू तिथेही त्याने अविश्वसनीय वाटावेत,असे झेल पकडले. तेंव्हा स्लिपमध्ये लॉइड, रिचर्ड्स आणि ग्रीनिज सारखे अफलातून क्षेत्ररक्षक असायचे.परिणामी, वेस्टइंडीजच्या वेगवान गोलंदाजांना खात्री असायची, बॅटीची कड घेतली की ती यांच्या हातात विसावणार. तशी १४५/१५० या वेगाने येणारा चेंडू , जेंव्हा बॅटीची कड घेतो, तेंव्हा झेलात रूपांतर होताना, त्याचा वेग आणखी भयानक असतो आणि तिथे *निमिष* हे काळाचे मापन देखील मोठे वाटते. बऱ्याचजणांना असे वाटते, स्लिप मधील झेल पकडणे, फार सोपे असते!! त्यांनी प्रत्यक्ष अनुभव घ्यावा. क्षेत्ररक्षण करताना देखील लॉइड पाठीला किंचित बाक देऊन उभा राहायचा. डोळ्यावर कायम चष्मा असल्याने, त्याची दाहकता सुरवातीला जाणवायची नाही पण मैदानावर नुसता उभा राहिला तरी प्रतिस्पर्धी दबकून असायचे. अशी एक खेळी मला इथे आठवते. १९७९/८० सालातली वेस्टइंडीज/ऑस्ट्रेलिया ही जगप्रसिद्ध मालिका. फलंदाज म्हणून रिचर्ड्सने गाजवली असली तरी तिसऱ्या सामन्यात, एकेवेळी एकदम संघाचे ४ बळी १५० धावांच्या आतच गमावले होते आणि मैदानावर लॉइड अवतरला. *लिली*आणि *पास्को* आणि *हॉग* मैदानावर आग ओकत होते. अशावेळी बहुदा लॉईडला स्फुरण चढले असावे. मालिकेत वेस्टइंडीजने आघाडी घेतली होती. ३ सामान्यांच्या मालिकेतील हा ऍडलेड इथला शेवटचा सामना होता. सुरवातीला लॉइड शांतपणे खेळत होता आणि खेळपट्टीचा अंदाज घेऊन स्थिरावत होता. अर्धा तास असावाआणि लॉइडने भात्यातील अस्त्रे काढायला सुरवात केली. लॉइड म्हणजे काय चीज होता, याचे त्याच्या १२८ धावांच्या खेळीत पुरेपूर प्रत्यंतर येते. किंचित पुढे वाकून उभा राहायचा स्टान्स, बॅट काहीशी हवेत ठेवायची आणि अखेरच्या क्षणी अत्यंत बेदरकार पद्धतीने गोलंदाजाला हाताळायचे!! या खेळीतले दोन फटके केवळ अविश्वसनीय होते. १) हॉगने मिडल स्टॅम्पवर आखूड टप्प्याचा चेंडू टाकला आणि लॉइडने क्षणार्धात स्क्वेयर लेगला हूक मारला - चेंडू मैदानाच्या बाहेर!! अरेरावी म्हणतात ती अशी. २) लिलीने ऑफ स्टम्पच्या बाहेर पण छातीच्या उंचीएवढ्या उसळीचा चेंडू टाकला आणि लॉइडने पाय टाकून, कव्हर ड्राइव्ह मारला. हे कसे शक्य आहे? चेंडू जवळपास पाचव्या किंवा सहाव्या स्टॅम्पइतका बाहेर होता पण तरीही कुठल्यातरी अतर्क्य उर्मीने लॉइडने हा फटका खेळला. चेंडू निमिषार्धात सीमापार. एकाही क्षेत्ररक्षकाला साधे हलायची पण संधी मिळाली नाही. असे खेळायचे मनात आले आणि ते खेळून दाखवले, हेच अफलातून. संघाला ३०० पार नेले आणि इनिंग संपली. याच खेळीने ऑस्ट्रेलियाचे मानसिक खच्चीकरण झाले आणि वेस्टइंडीजने, प्रथमच ऑस्ट्रेलियात जाऊन,तिथे ऑस्ट्रेलियाचा संपूर्ण पराभव केला. निव्वळ अविश्वसनीय अशी खेळी होती, समालोचक रिची बेनो यांनी मुक्तकंठाने लॉईडच्या या खेळीचे वर्णन केले आहे. अशीच अफलातून खेळी त्याने पहिल्या विश्वचषकाच्या अंतिम सामन्यात केली.लॉइड आला तेंव्हा संघाची परिस्थिती नाजुक होती. साथीला रोहन कन्हायला घेतले आणि ऑस्ट्रेलियाच्या वेगवान चौकडीवर, ना भूतो ना भविष्यती असा हल्ला चढवला आणि फक्त ८५ चेंडूत १०२ धावांची खेळी सजवली होती.ऑस्ट्रेलियन संघ हतबल झाला होता. वेस्टइंडीजने पहिला विश्वचषक जिंकला,हे सांगायलाच नको. आजही ती खेळी अजरामर म्हणून मान्यता पावली आहे. या खेळाडूने निरनिराळ्या प्रकृतीच्या, स्वभावाच्या खेळाडूंना एकत्र आणले आणि त्यांच्याकडून ऐतिहासिक कामगिरी घडवून घेतली. या सगळ्या दैवी प्रतिभेच्या खेळाडूंना एकत्र बांधून ठेवणे तसे सोपे काम नव्हतेच पण आपल्या अत्युच्च दर्जाच्या खेळाने,त्यांच्या समोर आदर्श निर्माण केला.. या बाबत विव रिचर्ड्सने आपल्या पुस्तकात लॉईडचे मुक्त कंठाने कौतुक केले आहे आणि त्याला श्रेय प्रदान केले आहे. लॉइड संघाचा खऱ्या अर्थाने आधारस्तंभ होता. आजच्या वेस्टइंडीज संघाच्या केविलवाण्या परिस्थितीकडे बघून, लॉईडच्या संघाचा अजिबात अंदाज येणार नाही. लॉइड त्याबाबतीत अजोड खेळाडू होता.